Drejtuar:          Këshillit Konsultativ në mbledhjen e tij pasardhëse

Nga:               Komiteti Drejtues i Shoqatës së Bashkive të Shqipërisë

Rekomandime të Shoqatës së Bashkive mbi Funksionet e reja transferuar bashkive me Ligjin 139/2015 “Për Vetqeverisjen Vendore”

Bazuar në analizën e situatës aktuale dhe një sërë faktorësh vendimtarë për qeverisjen vendore në Shqipëri si dhe në studimin e kryer nga Shoqata e Bashkive me asistencën e Fondacionit Hanns Siedel në Shqipëri, Vlerësim i Ushtrimit të Funksioneve të Reja / Dhjetor 2017, Shoqata e Bashkive ka hartuar qëndrimin e saj si më poshtë mbi ndërmarrjen e hapave të mëtejshëm për përmirësimin e veprimtarisë së pushtetit vendor. Ky qëndrim është miratuar në mbledhjen e Komitetit Drejtues të datës 22 dhjetor 2017.

Hyrja në fuqi e një ligji të ri organik për pushtetin vendor në Republikën e Shqipërisë solli transferimin e detyrave dhe përgjegjësive të reja për bashkitë në mbrojtjen nga zjarri, sistemin arsimor paraskollor, bujqësi, kullimi dhe kanalizimet, shërbimet sociale, mjedisi, mirëmbajtja e rrugëve rurale dhe pyjet e kullotat.

Ofrimi i këtyre shërbimeve të reja, dhe dy vjet pas reformës territoriale, po has vështirësi të mëdha në bashkitë tona duke mbetur larg standarteve të dëshiruara nga ne dhe qytetarët. Pas një shqyrtimi të hollësishëm ti sitatës aktuale, Shoqata e Bashkive vëren se:

Standardet për secilin funksion duhet të përcaktohen nga qeveria qendrore dhe për më tepër një kosto për secilin standard duhet të llogaritet financiarisht. Kjo do të kërkojë një analizë të thellë për secilin funksion veçmas në mënyrë që të përcaktojë implikimet financiare të një transferimi të tillë.

Duhet të theksojmë se qeveria qendrore jo vetëm që duhet të transferojë pushtetin, fondet, asetet etj., por edhe burimet njerëzore, njohuritë dhe fondet e nevojshme për t’i ndihmuar bashkitë që të krijojnë kapacitete të përshtatshme për ofrimin e këtij funksioni.

Drejtoritë e dekoncentruara dhe qeveria qendrore duhet t’u sigurojnë bashkive të gjithë informacionin e nevojshëm lidhur me funksionet e mësipërme, në mënyrë që të mbështesin bashkitë në ngritjen e vetëdijes së tyre si dhe përgjegjësitë e tyre në ofrimin e një shërbimi më të mirë për qytetarët.

Një decentralizim i kujdesshëm duke marrë parasysh të gjitha implikimet e transferimit të funksioneve të reja në bashki do të forcojë rolin e qeverive vendore në përmirësimin e ofrimit të shërbimeve dhe rritjen e demokracisë lokale në komunitetet e tyre.

Më konkretisht për secilin prej funksioneve:

1.     Zjarrfikëset

Ekzistojnë shqetësime nga bashkitë që fondet e transferuara për këtë periudhë kalimtare përmes granteve të caktuara nuk janë të mjaftueshme për shkak se shërbimi për mbrojtjen nga zjarri kërkon shumë më tepër shpenzime dhe investime për të arritur cilësinë e duhur dhe standardet e larta. Qeveria qendrore duhet të përcaktojë standardet për ofrimin e shërbimit të mbrojtjes nga zjarri dhe pastaj përcaktimin e skemës së financimit për të përmbushur këto standarde kombëtare, pasi çdo bashki të ketë stacionin e vet të zjarrfikëseve.

Bashkitë janë të detyruara të ofrojnë shërbime të mbrojtjes nga zjarri në bazë të kushteve dhe mbështetjes financiare të ofruar nga qeveria qendrore. Bashkitë duhet të përdorin fonde shtesë nga burimet e tyre për të përmirësuar ofrimin e shërbimeve të mbrojtjes nga zjarri.

2.     Arsimi para-universitar (personeli mësimdhënës në kopshte dhe personeli mësimor dhe mbështetës në arsimin parauniversitar)

Gjatë procesit të decentralizimit të këtij funksioni, përtej financimit dhe vendimmarrjes së burimeve njerëzore, delegimi i vendimmarrjes duhet të përfshijë edhe aspekte të tjera të administrimit dhe menaxhimit të cilësisë së arsimit. Kjo e bën të domosdoshëm bashkëpunimin mes institucioneve dhe palëve të interesit që ofrojnë shërbim arsimor. Në këtë perspektivë të gjitha këto institucione, sidomos NJQV-të duhet të përgatisin programe afatgjata dhe projekte zhvillimore për të mundësuar ngritjen e kapaciteteve në administrimin e shërbimeve arsimore sipas standardeve moderne. Më konkretisht:

• Legjislacioni aktual duhet të rishikohet për të qartësuar kompetencat ndërmjet NJQVsë dhe DAR për shpërndarjen e nxënësve brenda juridiksionit të njësive vendore;
• Ndarja e përgjegjësive dhe mekanizmave të llogaridhënies duhet të rishikohen;
• Të hartohet një formulë të re për njësi / studentë nga Ministria;
• Të përcaktohen kostot dhe standardet për ofrimin e këtij shërbimi për të përmirësuar alokimin e burimeve.

3.     Bujqësia

Ky funksion duhet të financohet përmes granteve të përcaktuara derisa përgjegjësitë e bashkive të jenë të përcaktuara qartë dhe të llogaritet ndikimi financiar i decentralizimit. Për më tepër, gjatë kësaj kohe duhet të përcaktohen përgjegjësitë e Ministrisë së Bujqësisë.

4.     Ujitja dhe kullimi

Për momentin, ky funksion financohet nga grantet specifike të përcaktuara për periudhën kalimtare deri në konsolidimin e strukturave në bashkitë përgjegjëse për ujitje dhe kullimin dhe sqarimin e detyrave të tyre.

Nevojiten analiza të mëtejshme nga qeveria qendrore për të përcaktuar standardet për ofrimin e këtij funksioni dhe implikimin financiar të transferimit në bashki.

Ka rreth 267 punonjës nga bordet e kullimit që janë bashkuar të cilat do të transferohen në bashki. Ky transferim nuk duhet të jetë i detyrueshëm por tregues, sepse është e rëndësishme që bashkitë të punësojnë njerëz me përvojë në këtë fushë.

5.      Shërbimet Sociale

Të dyja funksionet, shpërndarja e ndihmës ekonomike dhe sigurimi i shërbimeve sociale duhet të merren parasysh në kuadër të zbatimit të reformës territoriale duke marrë parasysh numrin e zvogëluar të bashkive (61) dhe implikimet financiare për secilin funksion pasi që të dyja janë të lidhura me shpërndarjen e të ardhurave. Përzierja e financimit me financimin e qeverive lokale do të krijojë hapësirë për të garantuar përmbushjen e standardeve kombëtare të financimit.

6.     Mjedisi – Menaxhimi i Mbeturinave

Duhet të theksohet se menaxhimi i mbeturinave është një funksion shumë i shtrenjtë, i cili edhe pse i decentralizuar ende nuk është financuar nga qeveria qendrore. Kjo paraqet nevojën për një konsideratë të tillë nga qeveria qendrore në mënyrë që njësitë vendore të mund të ofrojnë më mirë këtë shërbim. Shqyrtimi dhe mbështetja e qeverisë qendrore do të thotë më shumë para për bashkitë e reja për të siguruar këtë funksion (përfshirë grumbullimin dhe transportimin e mbeturinave dhe / ose trajtimin).

Menaxhimi i mbeturinave me landfill është një shërbim shumë i shtrenjtë që shkon së bashku me skemën e financimit të bashkive. Deri tani, shumica e bashkive kanë rregulluar financimin e shërbimeve të mbeturinave me një skemë tarifore lokale, por shumica në të vërtetë nuk sigurojnë trajtim të mbeturinave. Një çështje që duhet trajtuar është se plotësimi i standardeve kombëtare të trajtimit të mbeturinave do të ketë shtuar kostot për bashkitë, diçka që nuk konsiderohet nga qeveria qendrore në skemën aktuale të financimit.

7.     Rrugët rurale

Bashkitë duhet të krijojnë një inventar të ri të rrjetit të rrugëve për të pasur një ndarje të qartë të llojit të rrugës (rurale, urbane, rajonale, rrugë pyjore, rrugë sezonale etj.) Dhe karakteristika dhe kritere të tjera, me qëllim përcaktimin e shumës së duhur të alokuar për mirëmbajtjen e këtyre rrugëve. Si në përgjithësi ka një mirëmbajtje të shtyrë në sistemin rural të rrugëve në Shqipëri për shkak të mungesës së investimeve gjatë gjithë këtyre viteve, një analizë e përcaktimit të pishinës së përgjithshme nga qeveria qendrore duhet të konsiderohet në vitet e ardhshme. Deri më tani përvoja ka treguar se shpërndarja e fondeve për rrugët nuk ka qenë e drejtë pasi që kjo ndarje ishte bazuar vetëm në gjatësinë e rrugës dhe jo në kritere të tjera.

Përveç inventarit të rrugëve, bashkitë duhet t’i identifikojnë problemet e tyre, sepse vetëm duke patur një inventar të qartë dhe shqetësime të identifikuara duhet të përcaktohen fondet e nevojshme për këto rrugë.

Qeveria qendrore duhet të përcaktojë standarde të qarta për rrugët dhe gjithashtu të kryejë një analizë për të parashikuar implikimet financiare për këtë funksion.

8.     Pyjet dhe kullotat

Përpara se të delegohen këto funksione, burimet institucionale dhe njerëzore të bashkive duhet të shqyrtohen për të parë nëse ato mund ta ofrojnë këtë shërbim si duhet. Gjithashtu, duhet të analizohet kostoja e rehabilitimit për çdo pyll dhe kullota për decentralizimin e këtij funksioni tek bashkitë e reja pa kosto shtesë. Bazuar në propozimin e mësipërm, ky funksion duhet të financohet për një periudhë kalimtare nga grantet e dedikuara. Me ndarjen e re territoriale ka paqartësi rreth kufijve pyjorë, prandaj duhet të përcaktohen qartë kufijtë e zonës pyjore të transferuar tek bashkitë.